Του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Κισάμου & Σελίνου κ.κ. Αμφιλοχίου
«Ο πόλεμος, η γνώση, ο θάνατος, ο έρωτας. Τέσσερις δρόμοι, τέσσερα μεθύσια που πάλεψαν οι άνθρωποι να τα γνωρίσουν σ΄ όλο το βάθος, να τα γευτούν σε όλη τους την έκταση. Κι΄ όλοι εμείς, αχόρταγοι εραστές της ποικιλίας, της χαράς, ξεχυνόμαστε στο παιχνίδι της γνώσης, σαν σε κυνήγι χαμένου θησαυρού. Περιδιαβαίνουμε μυριάδες δαιδαλώδη μονοπάτια για το απροσδόκητο συναπάντημα. Θαρρούμε πως είμαστε οι ξεχωριστοί, οι μοναδικοί ταξιδευτές, μα πριν από μας μυριάδες, ποτάμια ολάκερα. Τι όμως κι΄ αν μας εμπνέει το πρότυπο του εξερευνητή σ΄ αδιάβατη ζούγκλα, τι κι αν μας γλυκονανουρίζει το λίκνισμα της βάρκας του Οδυσσέα στον πηγαιμό για την Ιθάκη; Η απτή και αξόδευτα πεζή πραγματικότητα της σύγχρονης ζωής θυμίζει μάλλον… μποτιλιάρισμα σε πολυσύχναστο δρόμο».
Πόσο αληθινός είναι άραγε ο προβληματισμός αυτός; Ειπώθηκε ότι η εποχή μας, γεννά πολλή παραγωγή και λίγη τέχνη. Ότι λείπει το συναίσθημα, ο παλμός, το καρδιοχτύπι στη θωριά μας. Ότι τα στεγνά θεμέλια του πολιτισμού μας δεν ποτίστηκαν με μέλι και ζάχαρη αλλά μόνο με αποδοτικούς τρόπους κατανάλωσης. Ότι δεν υπάρχει χώρος για να ακουμπήσομε ιδέες, όνειρα και μάχες γεμάτες λαχτάρα για δημιουργία κάτι νέου στη ζώσα ρίζα του παλιού. Ότι η εμπειρία και η πληροφορία έχουν για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας κερδίσει τόσο πολύ έδαφος. Ότι γευόμαστε και δεν χορταίνομε. Ότι θέλομε να τα δούμε όλα, να τα χωρέσομε όλα μέσα μας. Ότι είμαστε οι ευρυάνθρωποι του πολιτισμού της πληροφορίας. Ότι το βασίλειο της τεχνολογίας, της ευμάρειας και της ανάπτυξης υπόσχεται τα πάντα. Ένα βασίλειο που τον τελευταίο καιρό κατέρρευσε και θύματα του φαίνεται να είμαστε όλοι μας. Αληθεύει άραγε ότι η πληροφορία κυβερνά τον κόσμο, μα και τον συνθλίβει συνάμα; Τον συνθλίβει, ισχυρίζονται πολλοί, γιατί οι γνώσεις δεν μας δίνουν κριτήρια, η πληροφόρηση δεν μας δίνει αλήθεια.
Τελικά, τι σχέση μπορεί να έχουν όλα αυτά με την Παιδεία του Γένους μας; Κυρίως με την Παιδεία του Νεοελληνικού κράτους και με τους Τρείς Ιεράρχες που πρόσφατα εόρτασε η Εκκλησία μας; Αν η Παιδεία ενός Έθνους διαμορφώνει όχι μόνο τους αυριανούς του πολίτες, αλλά και το μέλλον του, τότε αξίζει να διερωτηθούμε: τι είδους Παιδεία έχομε; Μήπως καλλιεργούμε μια Παιδεία που διδάσκοντες, διδασκόμενοι και πολιτεία, καταναλώνουν όλη την ικμάδα και ζωντάνια τους στη διαμάχη για το πόσες ώρες μάθημα θα έχει ο τάδε κύκλος, πόσα χρήματα θα διατεθούν, για τα άσχημα κτίρια, για την έλλειψη υποδομής και για το πόσο κοστίζουν οι ζημιές στα υπό κατάληψιν σχολεία; Μήπως αρκούμεθα σε μια παιδεία που οδηγεί στην εξειδίκευση, τον ατομισμό, τον εγωισμό, την παπαγαλία, την συσσώρευση στείρων εγκεφαλικών γνώσεων μέσα από ανέραστα και στυφά εγχειρίδια; Η μήπως οραματιζόμαστε μια Παιδεία ως συνολική πρόταση ζωής; Μια Παιδεία δηλαδή όπως την σπούδασαν και την έζησαν οι τρεις μεγάλοι φωστήρες της Τρισηλίου Θεότητος Γρηγόριος ο Θεολόγος, Βασίλειος ο Μέγας και Ιωάννης ο Χρυσόστομος; Γι΄ αυτούς η Παιδεία ήταν Φιλοσοφία, ήταν Ρητορική, ήταν Ιατρική, Αστρονομία, Φιλολογία, Θεολογία, ήταν Μουσική, ήταν Τέχνες, ήταν Ψυχολογία, ήταν όλα. «Μέγα προς μαρτυρίαν παιδεύσεως το πολλών ανθρώπων ιδείν άστεα, και νόον γνώναι» θα μας πει ο Μέγας Βασίλειος, εκφράζοντας την βαθιά εκτίμηση της απεραντοσύνης της γνώσεως.
Το να γίνει κανείς μορφωμένος άνθρωπος, άνθρωπος κατανοήσεως αποτελεί επίτευγμα πολλών ετών. Είναι έργο σπουδής μιάς ολόκληρης ζωής που κυριαρχείται από πνεύμα συνεχούς ενδιαφέροντος, πνεύμα ταπεινοφροσύνης και υπομονής. Παιδεία για τους Τρείς Ιεράρχες είναι μόρφωση σώματος και μόρφωση ψυχής. Μοιάζει μ΄ ένα μακρύ και πολύπλευρο ταξίδι με κυρίαρχη την αίσθηση της αληθινής χαράς. Πρόκειται για την χαρά της διανοήσεως, της ανακαλύψεως, της δημιουργικότητας, της κατανοήσεως. Μια γνώση που συνδέεται άμεσα με την μέριμνά μας για τον άνθρωπο. Γιατί η παιδεία συνδέεται άρρηκτα με την φιλανθρωπία. Γι΄ αυτό τον λόγο τόσο οι Έλληνες Πατέρες, όσο και οι Έλληνες φιλόσοφοι, μίλησαν για την καλοσύνη και την αγαθοσύνη, χρησιμοποιώντας την ίδια φράση «καλός-καγαθός», μια φράση η οποία συνδυάζει τις ιδέες της καλοσύνης και ομορφιάς σε μια κοινή έννοια. Γιατί στην αυθεντική της μορφή αληθινή γνώση είναι η γνώση η οποία προωθεί τον άνθρωπο ηθικά όπως και διανοητικά.
Εύλογα λοιπόν γεννάται το ερώτημα: Πώς μπορεί να λειτουργήσει λυτρωτικά η Παιδεία; Μας το λένε ξεκάθαρα οι Τρεις Ιεράρχες: «η παιδεία μετάληψις αγιότητος εστί», τονίζοντας την σημασία του αγώνα για την ζωή του ανθρώπου, την σημασία του αγώνα για να έρθει το βίωμα. Γιατί η παιδεία είναι πάνω απ΄ όλα βίωμα. Όσες γνώσεις κι αν κατακτήσομε, αν δεν ζήσομε αυτά που δίνουν νόημα και αξία στη ζωή: την αγάπη, την πίστη, τα παραδείγματα της ζωής και την πείρα από τα λάθη μας είναι μάταιες οι γνώσεις μας. « Ου βούλομαι σεμνότητι λόγων καλλωπίζεσθαι αλλά σεμνούς ποιήσαι τους ακούοντας », έγραφε ο Μέγας Βασίλειος, που σημαίνει: « δεν θέλω να στολίσω τον εαυτό μου με όμορφους λόγους αλλά θέλω να κάνω όμορφους – ηθικά, εσωτερικά όμορφους – τους ακροατές μου. Δεν θέλω να γράφω όμορφους λόγους θέλω να διαπλάσω όμορφους χαρακτήρες, όμορφους ανθρώπους ». Αυτή η ομορφία τελικά θα σώσει τον κόσμο.