H Ενορία ευρίσκεται γεωγραφικά περίπου στο μέσον της κοιλάδος της περιοχής που την διαπερνά ο Τυφλός ποταμός, που πηγάζει από τα νότια ορεινά συγκροτήματα του νομού Χανίων, και κατά την διαδρομή του εκβάλλει στον κόλπο της Κισάμου. Περιλαμβάνει τα χωριά Ποταμίδα και Χαιρεθιανά. Σ’ αυτήν, άλλωστε, την τοποθεσία ωφείλει και την ονομασία της «Ποταμίδα». Απέχει περίπου επτά (7) χιλιόμετρα από την πρωτεύουσα της επαρχίας Κισάμου, το Καστέλλι. Διοικητικά ως οικισμός ανήκει στον νεοσυσταθέντα Καπποδιστριακό Δήμο Μηθύμνης με έδρα το Δραπανιά. Συνορεύει νότια με τον οικισμό Βουλγάρω και βόρεια με τον οικισμό Καλουδιανά, όπως ο κάθετος οδικός άξονας έρχεται από το Καστέλλι. Εκκλησιαστικά αποτελεί μία εκ των 77 ενοριών της Ιεράς Μητροπόλεως Κισάμου και Σελίνου. Ιδρύθηκε την 6ην Νοεμβρίου 1931.
Αξιοθέατο μοναδικό στο είδος τους αποτελούν τα περίφημα «κωμολιθοτρούλια» η σύμφωνα με την επιστήμη της γεωλογίας «οι Γεωπυραμίδες», που δεσπόζουν στο μέσον του χωριού. Σχηματίζονται από την διάβρωση του (χώματος-κωμολίθου) καθώς σμιλεύεται από τις ραγδαίες βροχοπτώσεις. Είναι τα εξαίσια χειροποίητα γλυπτά που ο Δημιουργός Θεός, ως παντουργός, αριστοτέχνης γλύπτης, λαξεύει έντεχνα δια να διαμορφώσει «την φύσιν των όντων» και ευρύτερα δια να κατακοσμήσει διαχρονικά τα «χρηστά ήθη και έθη» των ανθρώπων.
Κέντρον της θρησκευτικής αλλά συνάμα της κοινωνικής, πνευματικής, λαογραφικής ζωής της Ενορίας, αποτελεί ο περικαλέστατος καθεδρικός Ι. Ναός, που σεμνύνεται επ’ ονόματι της πολιούχου Αγίας Οσιοπαρθενομάρτυρος Παρασκευής. Ο Ναός αρχιτεκτονικά είναι μονόκλιτος Βασιλική Βυζαντινού σταυροειδούς ρυθμού μετά τρούλου. Εορτάζει μεγαλοπρεπώς την 26ην Ιουλίου εκάστου έτους. Την Εκκλησία έκτισε ο επικαλούμενος ιδιωματικώς «Ξυδαντώνης», η όπως ονομάζεται κανονικά, Αντώνιος Βασιλαντωνάκης. Αργότερα μετοίκησε στην Αθήνα όπου σήμερα ευρίσκονται εν ζωή τα τέκνα του.
Ειδικότερα τα Ιερά πανηγύρια που λαμβάνουν χώρα στην Ενορία μας έχουν το ιδιαίτερο εκείνο παραδοσιακό χρώμα που πηγάζει από την ανεξάντλητη δεξαμενή των Κρητικών εθίμων αλλά και του ανεπανάληπτου αγιοπνευματικού πολιτισμού που αφειδώλευτα μας τροφοδοτεί η δισχιλιετής, και πυκνά λιπαρή σε εκπολιτιστικό περιεχόμενο, ιερή μας παράδοση και θεία λατρεία.
Πιο συγκεκριμένα το μοναδικόν και προτότυπον στο είδος του καλούμενο «σαρδελοπανήγυρον» πραγματοποιείται από τους πανηγυριστές πιστούς μετά την λήξιν κάθε εορταστικής Ιεροπραξίας. Το γεγονός μας παραπέμπει να ξαναζήσουμε με όλες μας τις αισθήσεις το θαύμα που επετέλεσε ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός, όταν με υπερφυσικό τρόπο χορήγησε τροφή προς χορτασμόν σε περισσότερους από πέντε χιλιάδες ανθρώπους της εποχής του κατόπιν της ώρας της προσευχής και του Θείου κηρύγματος. Αφ’ετέρου δε, καλεί μεταφορικά και εμάς τους σύγχρονους πιστούς να έχομε μετοχή διαχρονικά στο «Κυριακόν Δείπνον» μετέχοντες ομοθυμαδόν εις το Σώμα και το Αίμα του ιδίου του Κυρίου και γενόμενοι με αυτόν τον τρόπον μέλη ζωντανά της Εκκλησίας Του. Δι’αυτό και το λεγόμενον αυτό «ιχθυοπανήγυρον» έχει σημαντικήν αξίαν στην λειτουργική ζωή της Ιεράς μας παραδόσεως. Εσχατολογικά δε συνάδει και με την Βιβλική διδασκαλία, όπου στα αντίστοιχα χωρία περιγράφεται ο θρίαμβος του Αρνίου μετά την επικράτησή του έναντι του Αντιχρίστου· στην επινίκιον τότε παννυχίδα ο επουράνιος Βασιλεύς θα παραθέσει πλουσίαν τράπεζαν σε κάθε εκλεκτόν και γνήσιον φίλον και συνδαιτημόνα του. Εκεί δε ο ίδιος ο Κύριος θα πίη εκ του καινού της αμπέλου γεννήματος της θείας ευφροσύνης. Είθε λοιπόν και εμείς οι ελάχιστοι πιστοί, όπως συγκαταλεχθούμε με την χάριν του Αιωνίου οικοδεσπότου, σ’αυτό το υπερεξαίσιον και πανάχραντο Βασιλικόν Γεύμα της αιωνιότητος και του Παραδείσου.
Άλλα παρεκλήσια που έχομε την εξαιρετική τιμή, ευθύνη και ευλογία να διατηρούμε μετά μόχθου και μεγίστων θυσιών είναι τα εξής
- Ο Ι. Ναός της Αγίας Άννας, χρονολογούμενος από την εποχή της Ενετοκρατίας
- Ο Ι. Ν. Αγίου Γεωργίου από την εποχή της Τουρκοκρατίας
- Ο Νεόδμητος Ι. Ναός της Αγίας Ειρήνης Χρυσοβαλάντου
- Ο εν τω σπηλαίω Ι. Ν. των Αγ. Ταξιαρχών Μιχαήλ-Γαβριήλ
- Ο εν τω κοιμητηρίω Ι. Ν. του Αγ. Ελισσαίου
- Ο Ι. Ν. του Προφήτου Ηλιού στα Μαζοκοπιανά
- Ο παλαιός ερειπωμένος Ι. Ν. του Αστρατήγου στον Κατρεμάδο, που είναι τώρα χαλάσματα, γιατί στο παρελθόν, κατά μαρτυρίες πολλών παλαιών Ενοριτών, έφευγε το εικόνισμα του Αγίου και έμπαινε στο σπήλαιο, όπου ευρίσκεται σήμερα η Εκκλησία του Αγίου. Επίσης για ένα ακόμα λόγο εγκαταλείφθηκε ο παλαιός Ναός: κατόπιν κρούσματος επιδημίας ανιάτου λοιμώδους νοσήματος που εξεκλήρησε ολόκληρες οικογένειες.
- Ο Ι. Ν. του Αγίου Στεφάνου οικοδομήθηκε το 1958 από το μεγαλοκτηματία της περιοχής Στέφανο Καλογρίδη και τη σύζυγό του Βασιλική.
Ο ιδρυτής επιπλέον εκληροδότησε στην Εκκλησία εξ ολοκλήρου, με διαθήκη, την αγροτική και αστική του περιουσία καθ’ότι ετύγχανε χωρίς φυσικούς κληρονόμους. Στην ίδια διαθήκη ο κληροδότης εθέσπισε επιπλέον διατάξεις, ώστε από τα έσοδα των κτημάτων του να πραγματοποιούνται δημόσια έργα στην κοινότητα και βοηθήματα αρωγής σε απόρους σπουδαστές δηλ. ένα είδος υποτροφίας σε φτωχούς φοιτητές. Επίσης καθόρισε διαχειριστές και εκτελεστές των όρων της διαθήκης του τριμελή επιτροπή αποτελούμενη από τους εκάστοτε: Πρόεδρο Κοινότητος, Δημοδιδάσκαλο και εφημέριο της Ενορίας.
Εκτός από τον παπά Τζανή που διακόνησε επί σειρά 50 ετών την Ενορία, άλλοι εφημέριοι ήσαν:
- ο π. Στυλιανός Εμμ. Θεοδωρογλάκης εκ Χαιρεθιανών επί 10 έτη
- ο π. Νικόλαος Στεφ. Καπής επί 10 έτη καταγόμενος εκ Ποταμίδος
- ο π. Αντώνιος Γεωργ. Αρετάκης καταγόμενος εκ Κισάμου επί 7 έτη.
- ο π. Γεώργιος Αντ. Σχοινοπλοκάκης από το 1989 έως σήμερα.
ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΧΑΙΡΕΘΙΑΝΩΝ
Τα Χαιρεθιανά αποτελούν παράρτημα της κεντρικής Ενορίας Ποταμίδας. Ουδέποτε απετέλεσαν χωριστή οργανική εφημεριακή θέση. Ανέκαθεν, εκκλησιαστικά, εξυπηρετούνται από τον εκάστοτε εφημέριο της Ποταμίδας. Απέχει περίπου 7 χιλιόμετρα από το Καστέλλι όπως ερχόμαστε από τον παλαιό δρόμο των Καλουδιανών προς Χανιά. Μισό χιλιόμετρο μετά τα Καλουδιανά διακλαδώνει ο δρόμος που ανηφορίζει φτάνοντας στον οικισμό. Η φανταστική θέα του λοφίσκου του Άι Γιάννη αποζημιώνει πλουσιοπάροχα κάθε περιηγητή-εκδρομέα.
Η κεντρική Εκκλησία τιμά τη μνήμη του Αγίου Μεγαλομάρτυρος και Τροπαιοφόρου Γεωργίου του θαυματουργού. Εορτάζει την 23ην Απριλίου εκάστου έτους ή τη Δευτέρα του Πάσχα, εάν η μνήμη του πολιούχου Αγίου συμπέσει στη Νηστεία της Μ. Σαρακοστής-Μεγάλης Εβδομάδος.
Άλλα παρεκκλήσια στα Χαιρεθιανά είναι: Το Γενέθλιον του Αγίου Ιωάννου Προφήτου Προδρόμου και Βαπτιστού. Εορτάζει στις 24 Ιουνίου. Έτερον εξωκκλήσιον κείμενον στον επαρχιακό δρόμο που διέρχεται εσωτερικά τα Χαιρεθιανά και οδηγεί προς Περβολάκια κι αυτό αφιερωμένο στον Άγιο Γεώργιο. Πανηγυρίζει στις 3 Νοεμβρίου, της Αναλήψεως και στο Γενέθλιο της Παναγίας. Είναι η Εκκλησία του επικαλουμένου Αγίου Γεωργίου του Σφουγγατά. Κατά την επικρατούσα Ιερά παράδοση, που σώζεται μέχρι σήμερα, κάποιος πεινασμένος στρατοκόπος έφαγε το τασιμάρικο σφουγγάτο που κάποιος άλλος πιστός το αφιέρωσε στον Άγιο εκφράζοντας την ευγνωμοσύνη του για την εκπλήρωση κάποιου θαύματος που είχε ζητήσει από τον Άγιο. Μετά την κατάλυση του τασίματος ο Άγιος εκάλυψε την πόρτα με αόρατο καταπέτασμα και δεν τον άφηνε να εξέλθη. Ο παραβάτης οδοιπόρος επλήρωνε φλουρί το φλουρί μέχρι που άνοιξε η πόρτα κι έφυγε. Εξ αυτής της Ιστορίας διασώζεται το γνωμικό που λέει: «Καλό το σφουγγάτο σου Άγιε αλλά πολύ ακριβό».
Λέγεται επίσης και «πετρολιμνιώτης» διότι εκεί κοντά υπάρχει ένας λάκος σε βραχώδες υπέδαφος που σε περίπτωση πλημμύρας, από τα νερά της βροχής σχηματίζεται φυσική λίμνη (πετρολίμνη που συγκρατεί πολύ καιρό το νερό). Παλαιότερα οι κτηνο- τρόφοι της περιοχής πότιζαν εκεί τα κουράδια τους μετά τη φυσική βόσκησή τους.
Οι παλαιοί Χαιρεθιανοί διηγόντουσαν ότι, συχνά τις νύχτες κατά την περίοδο της Κατοχής κι ακόμη προγενέστερα στα χαλεπώτατα χρόνια της Τουρκοκρατίας, ο Άγιος συχνά περιπολούσε έφιππος πάνω στο ψαρό του άτι καλπάζοντας, επέλαυνε εναντίον των εχθρών χτυπώντας δυνατά τα πέταλα του αλόγου του πάνω στη λίμνη και έτρεπε εις άτακτον φυγή τους τρομοκρατημένους χριστιανομάχους. Το επόμενο πρωϊ -πάντα κατά το θρύλο- φαινόταν αποτυπωμένες στην πετρολίμνη οι πεταλιές του αλόγου του.
Ο Άγιος τιμάται ιδιαίτερα από τους ενορίτες με τρικούβερτο ιερό Πανηγύρι με πάνδημο προσέλευση των ντόπιων και παρεπιδήμων πιστών, οι οποίοι προσφέρουν κεράσματα, δωρεές και λογιών-λογιών αφιερώματα.